GEBOREN IN DE IONA COMMUNITY: HET VERHAAL VAN LESLEY ORR
Tijdens de najaarsbijeenkomst ‘A taste of Iona’ hield Iona Community Member Lesley Orr uit Edinburgh de hoofdinleiding. De Ionagroep Nederland had haar hiervoor uitgenodigd, omdat zij iemand is, die letterlijk geboren is in de Community en voor wie het eiland en de Community haar leven hebben gevormd en haar keuzes hebben bepaald. Hieronder volgt haar verhaal.
Member van de Iona Community
Ik ben een Member van de Iona Community en ook mijn vader was een Member. Mijn geschiedenis gaat verder terug. Als Saint Columba niet vanuit Ierland naar Iona was gegaan en daar een kloostergemeenschap had gesticht, zou ik hier niet gestaan hebben. Ik zou niet eens geboren zijn. Columba is niet de patroonheilige van Schotland, maar hij is wel de brenger van het christendom. Sinds Columba’s tijd is Iona een spiritueel en politiek centrum en een pelgrimsoord. In de Middeleeuwen werd er op de plek van Columba’s klooster een Benedictijnse abdij gebouwd. Dat gebouw bleef tot de Reformatie bewoond. Schotland werd protestant door Johannes Calvijn en John Knox. Het gebouw raakte in vergetelheid.
Omdat Iona zo’n belangrijke historische plaats was, verbond George MacLeod zijn visioen van de wederopbouw van gemeenschapsleven aan dit eiland en aan de ruďne van deze abdij. En als George MacLeod niet was begonnen met de restauratie van dit gebouw, hadden mijn ouders elkaar ook niet hierdoor kunnen ontmoeten.
Jack Orr
Mijn vader, Jack Orr, was een jonge theologiestudent aan het eind van de jaren veertig. Hij kwam uit een stadje ten zuiden van Glasgow. Zijn vader was predikant, evenals twee broers van hem.
Toen hij theologie studeerde aan Glasgow University, bezocht George MacLeod de universiteit om nieuwe rekruten te werven voor zijn Iona Community. Op Iona werkten jonge predikanten en ambachtslieden een zomer met elkaar aan de herbouw van de abdij. Voor de predikanten was dit project een voorbereiding voor een benoeming in de achterstandsbuurten van de grote steden in Schotland. MacLeod had al in de jaren dertig gezien, dat de kerk niet echt de taal van de arbeiders sprak. Via de herbouw van de abdij en de ervaring van gemeenschap in dit project hoopte hij een bijdrage te leveren aan de wederopbouw van gemeenschap in heel Schotland. Deze visie op de betekenis van gemeenschap in industrieel Schotland inspireerde mijn vader en hij werd lid van de Iona Community in 1948.
De zomers op Iona
Hij moest twee zomers op Iona verblijven en daar meehelpen aan de bouw van de woonverblijven. Veel mensen gingen in die tijd naar Iona op zoek naar een nieuwe manier om de gebroken wereld na de Tweede Wereldoorlog op te bouwen. Dat verlangen bracht mensen bijeen uit verschillende achtergronden en situaties. Zij ervoeren er een nieuwe manier van leven.
Het volgende onderdeel van zijn training was het werken met een ander lid van de Iona Community in een kerkelijke gemeente in Edinburgh. Vanaf het eind van de jaren veertig werden de achterbuurten gesloopt en werden nieuwe stadswijken gesticht. Arbeiders, die tot dan toe in het centrum hadden gewoond, moesten nu gedwongen verhuizen naar deze nieuwe wijken. Daar stond men voor de opgave om uit het niets een nieuwe gemeenschap te stichten. Juist daar moesten Iona Community Members aan de slag, vond George MacLeod. Jack Orr werd daarom assistent predikant in West Pilton.
Janet Johnson
Mijn moeder Janet Johnson woonde in die tijd in diezelfde wijk. Zij kwam uit een mijnwerkersfamilie. Haar vader was overleden, toen zij twee jaar oud was. Haar moeder moest het jonge gezin zien op te voeden in deze nieuwe omgeving. Het kerkgebouw werd een belangrijk centrum van leven, creativiteit, politieke actie en engagement. Veel jongeren uit deze wijk gingen ook naar de jeugdkampen op het eiland Iona.
Christian Workers League
Mijn moeder was lid van de CLW , die ook was ontstaan vanuit de Iona Community.(1) Leden van de CWL kwamen bij elkaar om de boodschap van het evangelie te verbinden met hun eigen leven en de strijd voor betere lonen, onderwijs en huisvesting. Je bent niet een christen voor je persoonlijk heil, maar voor het veranderen van het leven van mensen in deze wereld, in het bijzonder in de industriële samenleving. De CWL was een broeiplaats van activisme en sociale strijd.
Jack en Janet kwamen bij elkaar vanuit verschillende maatschappelijke achtergronden. Hij kwam uit de middenklasse en een predikantengezin, zij uit de arbeiderswereld en een mijnwerkersgezin. Maar ze deelden dezelfde hoop in de jaren vijftig en zestig en de visie, dat het je taak als christen was midden in de samenleving te staan.
Opgroeien in Oxgangs
In 1957 verhuisden ze met hun twee oudste kinderen Kathy en David naar Oxgangs, een maand later werd ik geboren. De Iona Community groeide, zoals ik groeide.
Jack had tot taak een nieuwe gemeente te stichten. Moeder ging in die tijd weer werken als onderwijzeres. Het opgroeien in deze nieuwe wijk vormde mijn begrip wat het betekent om mens te zijn, maar ook om gemeenschap te zijn. We bleven nauw verbonden met Iona, omdat de Community een bron van steun was voor mijn vader. Elke zomer gingen we naar het eiland Iona. Daar ontmoette ik de kinderen van andere Members en zijn er banden gegroeid voor het leven.
Iona Community een vierende gemeenschap
Ons gezin met vier kinderen was deel van een grotere familie, zowel in Oxgangs als binnen de Iona Community. Het ritme en het patroon van leven was gevormd naar de vierende gemeenschap in Oxgangs en op Iona. Hoe bijzonder dat was, besef je pas achteraf als je het vergelijkt met de hoofdstroom van de Presbyteriaanse kerk in die jaren. Die stond bekend als koel, hard, patriarchaal en leerstellig. In de liturgie hoorde je geen andere stem dan die van de predikant. De kerk stond negatief tegenover het leven. God was een boze God en het kerkleven stond op afstand van het gewone leven. Plaats daartegenover de Iona Community met zijn vierende gemeenschap, meelevend, gepassioneerd en vol humor.
In Memoriam
Ik wil een stukje citeren uit het In Memoriam, dat Norman Shanks, de toenmalige Leader van de Iona Community, schreef toen mijn vader overleed in 2000:
“Wat Jack aan de Community heeft gegeven, kan niet gescheiden worden van zijn opmerkelijke predikantschap in Oxgangs. Hij was een prachtig voorbeeld van het beginsel, waarover we vaak spreken, namelijk dat het werk van de Iona Community niet alleen bestaat uit wat op Iona gebeurt of wat de staf in Glasgow doet. Even belangrijk is wat leden doen in hun eigen lokale situatie, waar ze hun engagement met het doel en de onderwerpen van de Iona Community in praktijk brengen. Geworteld in zijn ervaringen hier en gegrond in het reilen en zeilen van huis, gezin en gemeenteleven, dat hij zo deelde met Janet, vertegenwoordigde Jack een belangrijk deel van de traditie van de Iona Community. Hij belichaamde een belangrijk thema in ons verhaal: onze toewijding aan de vernieuwing van de kerk vanaf de basis, terwijl we nieuwe manieren van kerkzijn uitprobeerden in Schotlands nieuwbouwwijken, oecumenische contacten ontwikkelden en vooral het kerkelijk dienstwerk openstelden voor het hele volk van God in liturgie en diaconie op manieren die vernieuwend waren en mensen in hun kracht stelden, waarbij ze werden geholpen en bemoedigd om talenten te ontdekken en te gebruiken, waarvan ze niet hadden vermoed dat zij die hadden. Andere mensen schreven of spraken er over, Jack deed het en het werkte.”
Betrokkenheid bij jonge mensen
In het hart van de Iona Community staat de betrokkenheid bij jonge mensen en het jongerenwerk. Als tiener ging ik vaak naar Iona en ik werd vrijwilliger in de Abbey en in het oude jeugdkamp.
Na de universiteit waar ik geschiedenis studeerde werd ik jongerenwerker in een gemeente van een ander lid van de Iona Community. We werkten daar met een klein team van vrijwilligers, samen met John Bell. Begin jaren tachtig was er een heel netwerk van jongerenwerkers die in de meest achtergestelde buurten werkten. We wilden het evangelie betekenis laten hebben voor jonge mensen, aan wie was verteld dat ze niets voorstelden.
Gender vragen
In 1982 ging ik met Pasen met een groep jongeren naar een jeugdkamp op de plek waar nu het MacLeod Centre staat. In de hutten die daar stonden, hadden voordien de Members en de arbeiders gewoond, toen zij de abdij restaureerden. Toen ik daar aankwam, stelde John Bell mij voor aan een jonge student, Peter MacDonald. Hij woonde met andere mensen in een Columban House, een leefgemeenschap, in een wijk in Edinburgh waar mijn moeder was opgegroeid. We kregen een relatie en trouwden. Ik ging ook theologie studeren en Iona werd erg belangrijk voor mij. Daar zijn mijn ogen geopend. In een wereld vol onrechtvaardigheid was het de realiteit, dat gender problemen en ongelijkheid tussen mannen en vrouwen het minst belangrijk werden gevonden.
Dat deed mij opnieuw nadenken over mijn leven als kind. De Iona Community was altijd gedreven door een zucht naar gerechtigheid. Tegelijk sprong in het oog, dat de Community altijd een gemeenschap was geweest van alleen mannen.
Voor een deel begrijpelijk.
In 1969 eerste vrouw Member
De Iona Community was ontstaan uit een opleidingsprogramma voor jonge predikanten aan het eind van de jaren dertig. In die tijd werden alleen mannen tot het ambt toegelaten. Het duurde tot 1969 voordat de eerste vrouw Member kon worden.
Ik realiseerde me, dat mijn moeder en andere vriendinnen zeer toegewijd waren aan het doel van de Iona Community en heel ondersteunend voor hun mannen, maar dat werd als vanzelfsprekend beschouwd en ze werden verder buitengesloten. In het hart van de gemeenschap werd onrecht gedaan. Dat deel van het verhaal is vaak achtergehouden.(3) Ik werd een historica, die zich vooral ging bezig houden met vrouwen en gender en een activiste om de wereld meer een gelijke gemeenschap van mannen en vrouwen te maken.
Samen met Peter werd ik in 1983 Member van de Iona Community. Ik zie het als mijn taak om die bredere rol van vrouwen te bevorderen. De Iona Community van 2015 is zeer verschillend van de Iona Community, waarvan mijn vader in 1948 lid werd. In de eerste jaren was zij profetisch rond de problemen van de industriële samenleving. Nu staan vooral onrechtvaardigheid en ongelijkheid voorop.
“Ik ben gekomen opdat u leven hebt.”
Maar in het hart blijft de boodschap staan: “Ik ben gekomen opdat u leven hebt.” Het gaat om leven in zijn volheid. Dat is de reden, waarom ik nog steeds lid ben. De gemeenschap belijdt en viert het leven en de schepping en daagt iedereen en alles uit wat dit ondermijnt en bestrijdt. Het lid zijn van de Iona Community betekent ook een plek hebben (het eiland Iona), waar je telkens naar kan terugkeren, een plek ook die zoveel persoonlijke herinneringen heeft voor mij. Het is een plek op de kruispunten van de wereld. In de context van het ritme en het patroon van vieringen is het mogelijk om de stem van God te horen: ‘Dit is wat je te doen staat. Ga terug naar de wereld en ga dit doen.’
Een schuilplaats
In de afgelopen jaren hebben we een groeiende populariteit gezien van de materialen van de Iona Community. Ze schijnen uit te drukken wat mensen tegenwoordig belangrijk vinden. Ze hebben de kracht om Iona te communiceren.
Telkens als ik naar het Noorderstrand ga, praat ik met mijn ouders. Hun as is daar uitgestrooid. In het gebed van de Iona Community bidden we over Iona als een schuilplaats en een licht. Als ik nadenk over mijn passie en mijn engagement dan is het idee van erg belangrijk. Iona is geweest en blijft een schuilplaats en ook een licht, dat kan schijnen op dingen die verborgen zijn en in het licht moeten komen.”
Opgetekend door Jan Maasen
(1) Zie voor de geschiedenis van de CWL James Kelly, Iona Community and the Kirk:
a history of the Christian Workers’ League and Industrial Mission, Cartsburn Publishing, 2014.
De CWL kan gezien worden als de jeugdbeweging van de Iona Community,
opgericht door George MacLeod en John Summers en actief tussen 1941 en 1963.